อัคคีภัยเป็นภัยพิบัติที่สามารถสร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินได้อย่างมหาศาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอาคารที่มีผู้คนอาศัยหรือใช้งานเป็นจำนวนมาก การป้องกันและลดความเสี่ยงจากอัคคีภัยจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งที่เจ้าของอาคารหรือผู้ดูแลอาคารต้องให้ความใส่ใจ การปฏิบัติตามกฎหมายอาคารอย่างเคร่งครัดไม่เพียงแต่เพื่อให้อาคารมีความปลอดภัยเท่านั้น แต่ยังเป็นการแสดงความรับผิดชอบต่อชีวิตและความปลอดภัยของผู้อยู่อาศัยและผู้ใช้งานอาคารทุกคน

          การบริหารจัดการอาคารประเภทต่างๆ ที่มีประสิทธิภาพจึงต้องให้ความสำคัญกับมาตรการป้องกันและระงับอัคคีภัยอย่างครบวงจร โดยมีองค์ประกอบสำคัญที่ต้องดำเนินการ ดังนี้ การติดตั้งระบบป้องกันอัคคีภัยการตรวจสอบและบำรุงรักษา การฝึกอบรมและซ้อมดับเพลิงและการปฏิบัติตามกฎหมายหรือมาตรฐาน เป็นต้น

          การเกิดเพลิงไหม้ หรืออัคคีภัย เป็นอันตรายที่เกิดจากไฟที่ขาดการควบคุมดูแล ทำให้เกิดการจุดติดลุกลามอย่างต่อเนื่อง สร้างความเสียหายให้แก่ชีวิต ทรัพย์สิน และสิ่งแวดล้อม โดยไฟจะเกิดขึ้นได้นั้นจะต้องมีองค์ประกอบ 3 อย่าง หรือที่เรามักจะเรียกกันว่า สามเหลี่ยมแห่งไฟ เมื่อองค์ประกอบทั้งสามครบ จะทำให้เกิดการลุกติดของไฟ องค์ประกอบทั้ง 3 (รูปที่ 1) ได้แก่

1. ความร้อน เช่น การเสียดสี ประกายไฟ และฟ้าผ่า เป็นต้น
2. ออกซิเจน ปริมาณที่มากกว่า 16% จะทำให้เกิดการติดไฟ
3. เชื้อเพลิง ที่ทำให้เกิดการลุกไหม้แบ่งออกเป็น 3 สถานะ ได้แก่ ของแข็ง ของเหลว ก๊าซ

รูปที่ 1 สามเหลี่ยมแห่งไฟ
ที่มาของรูป : https://www.ka-safety.com/17965899/องค์ประกอบของไฟและประเภทเชื้อเพลิง

          เมื่อเกิดเหตุเพลิงไหม้ขึ้นแล้ว การที่จะเข้าดับไฟที่เกิดขึ้นแล้วในเบื้องต้น เราจำเป็นต้องมีความรู้ในการเลือกใช้เครื่องดับเพลิงมือถือให้เหมาะสมกับประเภทของเชื้อเพลิงและรู้จักวิธีการดับเพลิงที่ถูกต้อง ประเภทของไฟแบ่งออกเป็น 4 ประเภท ดังแสดงในตารางที่ 1

ตารางที่ 1 ประเภทของไฟ สัญลักษณ์ เชื้อเพลิง และเครื่องดับเพลิง

ที่มา : กฎกระทรวง กำหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และดำเนินการ ด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อม ในการทำงานเกี่ยวกับการป้องกันและระงับอัคคีภัย พ.ศ. 2555
ที่มาของรูป : https://www.pinthong-group.com/tab/detail.php?id=39

          เมื่อรู้จักประเภทของไฟแล้ว วิธีการใช้ถังดับเพลิงก็มีความสำคัญ หากดับเพลิงต้องดับที่ต้นตอ โดยมี 4 ขั้นตอนสำคัญ ที่เรียกว่า ดึง-ปลด-กด-ส่าย โดยมีลักษณะการปฏิบัติ (รูปที่ 2) ดังต่อไปนี้

1. ดึง สลักออกจากคันบีบ
2. ปลด สายฉีดจากที่เก็บโดยการงัดขึ้น
3. กด คันบีบลงโดยใช้สันมือกด นิ้วโป้งให้วางขนานไว้บนคันบีบ
4. ส่าย จับปลายสายฉีดไปที่ฐานของไฟ ส่วยหัวฉีดคลุมฐานไฟ เว้นระยะห่างจากฐาน 2-4 เมตร

รูปที่ 2 วิธีการใช้ถังดับเพลิง ดึง ปลด กด ส่าย
ที่มาของรูป : https://firewize.com.au/learn/how-use-fire-extinguisher

          เหตุการณ์เพลิงไหม้ที่เกิดขึ้นโดยส่วนใหญ่มักเกิดภายในที่อยู่อาศัย บ้านเรือน และอาคารต่าง ๆ เมื่อเกิดขึ้นแล้วมักสร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินอย่างมหาศาล เช่น เหตุการณ์เพลิงไหม้โรงแรม รอยัล จอมเทียน รีสอร์ต พัทยา เมื่อวันที่ 11 กรกฎาคม 2540 ที่สร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินเป็นจำนวนมาก โดยเหตุการณ์ในครั้งนี้มีผู้เสียชีวิตมากถึง 91 ราย และผู้บาดเจ็บอีกจำนวนกว่า 63 ราย สาเหตุของความเสียหายที่เกิดขึ้นนี้เกิดจากหลายปัจจัย เช่น การติดตั้งระบบป้องกันและระงับอัคคีภัยที่ไม่เหมาะสมหรือไม่พร้อมใช้งาน เนื่องจากโรงแรมก่อสร้างก่อนกฎหมายควบคุมอาคาร พ.ศ. 2535 ที่กำหนดให้อาคารสูงต้องมีการติดตั้งระบบป้องกันและระงับอัคคีภัย เช่น ระบบแจ้งเตือนเหตุเพลิงไหม้ ระบบระงับอัคคีภัย เป็นต้น จากเหตุการณ์ดังกล่าวและอีกหลายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น จึงมีการประกาศกฎหมายที่เกี่ยวกับการจัดเตรียมอาคารให้มีความพร้อมในการรับมือเมื่อเกิดเหตุเพลิงไหม้ ทั้งอาคารที่ก่อสร้างหลัง พ.ศ. 2535 ให้ดำเนินการตาม กฎกระทรวง ฉบับที่ 33 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 และอาคารเก่าที่ก่อสร้างสร้างก่อนปี พ.ศ. 2535 ที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดเหตุเพลิงไหม้ซึ่งอาจก่อให้เกิดความเสียหายสูงให้ดำเนินการตาม กฎกระทรวง ฉบับที่ 47 (พ.ศ. 2540) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522

ระบบป้องกันเหตุเพลิงไหม้ของอาคารประเภทต่าง ๆ
          อาคารที่มีลักษณะแตกต่างกันย่อมมีขั้นตอนในการป้องกัน ควบคุม และจัดการด้วยวิธีที่แตกต่างกัน อาคารที่มีพื้นที่ใช้สอยมากหรือมีความสูงมากมักมีความเป็นอันตรายค่อนข้างสูงและส่งผลกระทบในเชิงกว้างมากกว่าอาคารขนาดเล็กที่ป้องกันและควบคุมได้ง่ายกว่าเมื่อเกิดเหตุเพลิงไหม้ ดังนั้น จึงขอยกตัวอย่างระบบป้องกันเหตุเพลิงไหม้ของอาคารประเภทต่าง ๆ ดังนี้

         ห้องแถว บ้านแถว และบ้านแฝดที่มีความสูงไม่เกิน 2 ชั้น ต้องติดตั้งเครื่องดับเพลิงแบบมือถืออย่างใดอย่างหนึ่งตามชนิดและขนาดที่กำหนดไว้จำนวนคูหาละ 1 เครื่อง ต้องมีระบบสัญญาณเตือนเพลิงไหม้ติดตั้งอยู่ในอาคารอย่างน้อย 1 เครื่อง ทุกคูหา โดยอุปกรณ์ส่งสัญญาณเตือนเพลิงไหม้สามารถส่งเสียงหรือสัญญาณให้คนที่อยู่ในอาคารได้ยินหรือทราบอย่างทั่วถึงเพื่อให้หนีไฟ (มาตรฐานระดับความดังของเสียงขณะวัดที่หมอนต้องไม่น้อยกว่า 75 เดซิเบลเอ) (กฎกระทรวง ฉบับที่ 39 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522)

         อาคารสูง เป็นอาคารที่มีบุคคลเข้าอยู่หรือใช้สอยได้ โดยมีความสูงตั้งแต่ 23 เมตรขึ้นไป และอาคารขนาดใหญ่พิเศษ เป็นอาคารที่ก่อสร้างขึ้นเพื่อใช้อาคารหรือส่วนใดส่วนหนึ่งของอาคารเป็นที่อยู่อาศัยหรือประกอบกิจการ โดยมีพื้นที่รวมกันทุกชั้นหรือชั้นใดชั้นหนึ่งในหลังเดียวกันตั้งแต่ 10,000 ตารางเมตรขึ้นไป (กฎกระทรวง ฉบับที่ 33 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522) (รูปที่ 3) มีระบบป้องกันเหตุเพลิงไหม้ที่ต้องจัดให้มีตามกฎหมายกำหนด (ตารางที่ 2)

รูปที่ 3 ลักษณะทางกายภาพของอาคารสูงและอาคารขนาดใหญ่พิเศษ

ตารางที่ 2 ระบบป้องกันเหตุเพลิงไหม้ของอาคารสูงและ/หรืออาคารขนาดใหญ่พิเศษ

          เมื่อมีระบบและอุปกรณ์ประกอบอาคารในการเตรียมความพร้อมและรองรับเวลาเกิดเหตุเพลิงไหม้แล้ว เราผู้ซึ่งอยู่ในอาคารจำเป็นต้องรู้จักวิธีการเอาตัวรอดเมื่อเกิดเหตุเพลิงไหม้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากเราอยู่บนอาคารสูงหรืออาคารขนาดใหญ่พิเศษ

6 ขั้นตอนในการปฏิบัติตนเพื่อเอาตัวรอดจากเหตุการณ์เพลิงไหม้ มีดังนี้

1. หนีทันที เมื่อได้ยินเสียงสัญญาณเพลิงไหม้
2. โทรแจ้ง เจ้าหน้าที่ดับเพลิง
3. หาผ้าชุบน้ำ ปิดปาก ปิดจมูก หรือหาถุงพลาสติกครอบศีรษะ แล้วคลานต่ำหนี
4. ห้ามใช้ลิฟต์ ขณะเกิดเหตุเพลิงไหม้
5. กรณีที่เปลวไฟอยู่หน้าห้อง ห้ามเปิดประตู ใช้ผ้าชุบน้ำปิดบริเวณช่องประตู
6. กรณีไฟไหม้ภายห้อง ให้รีบหนีออกมา

ที่สำคัญ หากประสบพบเหตุเพลิงไหม้ที่ไม่สามารถระงับเหตุได้ด้วยตนเอง ให้รีบติดต่อศูนย์รับแจ้งเหตุเพลิงไหม้และสาธารณภัย เบอร์โทร 199

ข้อแนะนำเพิ่มเติมสำหรับการตรวจสอบและเก็บรักษาเครื่องดับเพลิงแบบมือถือ
          เครื่องดับเพลิงแบบมือถือ คือเครื่องดับเพลิงซึ่งมีลักษณะเป็นอุปกรณ์ที่เคลื่อนย้ายได้โดยสะดวกและใช้งานด้วยมือ ภายในบรรจุสารดับเพลิงซึ่งสามารถขับออกได้โดยใช้แรงดัน เป็นอุปกรณ์ป้องกันเหตุเพลิงไหม้ที่สำคัญชนิดหนึ่งที่จำเป็นต้องมีประจำอาคาร ดังนั้นจึงต้องมีการตรวจสอบและเก็บรักษาให้อยู่ในสภาพที่พร้อมใช้งานอยู่เสมอ ด้วยขั้นตอนพื้นฐาน 7 วิธี ดังนี้

1. ตรวจสอบแรงดันที่มาตรวัดถังจะต้องอยู่ในช่องสีเขียวเสมอ
2. ตรวจสอบการขยับของสารเคมีภายในถัง
3. ลักษณะถังต้องไม่มีความเสียหาย ไม่ยุบ บวม หรือมีรอยร้าว
4. ก้านสลักพร้อมสายต้องอยู่ในสภาพสมบูรณ์พร้อมใช้งาน
5. ทำการทดสอบแรงดันของถังทุก ๆ  5 ปี
6. ถังดับเพลิงจะต้องมีอายุไม่เกิน 15 ปี
7. ถังดับเพลิงต้องไม่อยู่ในบริเวณที่มีแดดส่องถึงอยู่ตลอดเวลา

          เหตุเพลิงไหม้เป็นอุบัติการณ์ที่อาจส่งผลกระทบอย่างร้ายแรงต่อชีวิต ทรัพย์สิน และสิ่งแวดล้อม ดังนั้นผู้อยู่อาศัยหรือผู้ดูแลอาคารต้องมั่นตรวจสอบระบบการป้องกันเหตุ แผนในการควบคุมความเสี่ยง และปฏิบัติตามกฎหมายพระราชบัญญัติควบคุมอาคารอย่างเคร่งครัดเพื่อความปลอดภัยในการอยู่อาศัยภายในอาคาร

          หมายเหตุ: ถอดความบางส่วนจากที่ประชุมเครือข่ายด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน จุฬาฯ ครั้งที่ 4/2567 (ประชุมออนไลน์ผ่าน Zoom) เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2567 ของศูนย์ความปลอดภัย อาชีวอนามัยและสิ่งแวดล้อม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย”

เอกสารอ้างอิง

          กฎกระทรวง กำหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และดำเนินการด้านความปอดลภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับการป้องกันและระงับอัคคีภัย พ.ศ. 2555 (ข้อ 1)

          กฎกระทรวง ฉบับที่ 33 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522

          กฎกระทรวง ฉบับที่ 39 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 หมวดที่ 1 (ข้อ 3) (ข้อ 4)

          กฎกระทรวง ฉบับที่ 47 (พ.ศ. 2540) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522

          กฎกระทรวง ฉบับที่ 50 (พ.ศ. 2540) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522

          เอกสารประกอบการอบรม เรื่อง Basic Fire. สำนักป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กรุงเทพมหานคร